પીળો મોઝેક વાયરસ: મગ-અડદના પાકને બચાવવા માટેનો રામબાણ ઈલાજ...

મગ અને અડદના પાકમાં પીળો મોઝેક વાયરસ (Yellow Mosaic Virus)

યલો મોઝેક વાયરસ (પીળો મોઝેક વાયરસ) મગ અને અડદના પાક માટે અત્યંત નુકસાનકારક અને ગંભીર રોગ છે, જે પાકને ૧૦૦% સુધી નુકસાન કરી શકે છે. 

આ રોગનો ફેલાવો સફેદ માખી (Whitefly) દ્વારા થાય છે, જો આ રોગનો સમયસર ઉપચાર કરવામાં ન આવે તો, તે પાકને સંપૂર્ણપણે નષ્ટ કરી શકે છે.

૧. ઉત્પાદનમાં મોટો ઘટાડો: 

આ વાયરસ પાકનું ઉત્પાદન 50% થી લઈને 100% સુધી ઘટાડી શકે છે. જો રોગ પાકની શરૂઆતની અવસ્થામાં જ લાગે, તો નુકસાનનું પ્રમાણ ઘણું વધી જાય છે.

૨. પાકની ગુણવત્તામાં ઘટાડો: 

વાયરસના કારણે પાકમાંથી મળતા દાણા નાના, ચીમળાયેલા અને હલકા વજનના હોય છે. તેનાથી બજારમાં પાકની ગુણવત્તા અને કિંમત બંને ઘટી જાય છે.

૩.છોડનો વિકાસ અટકી જવો: 

રોગથી છોડની વૃદ્ધિ અટકી જાય છે, પાંદડા પીળા પડી જાય છે અને છોડ નબળો પડી જાય છે. તેના કારણે છોડ પર ફૂલ અને શીંગો ઓછી બેસે છે.

આમ, યલો મોઝેક વાયરસ પાકના આર્થિક ઉત્પાદનને ખૂબ જ ગંભીર અસર કરે છે. તેથી, ખેડૂતોભાઈએ તેના નિયંત્રણ માટે સમયસર પગલાં લેવા ખૂબ જ જરૂરી છે.

યલો મોઝેક વાયરસના મુખ્ય ચિહ્નો: 

૧. પાંદડા પર પીળાશ પડવી: 

આ રોગનું સૌથી મુખ્ય લક્ષણ પાંદડા પર દેખાતા પીળા ડાઘા છે. શરૂઆતમાં આ ડાઘા નાના હોય છે, જે ધીમે ધીમે મોટા થઈને આખા પાંદડાને પીળા કરી દે છે. આના કારણે પાંદડું આખું પીળું અથવા તો લીલા અને પીળા રંગનું મિશ્રણ (મોઝેક પેટર્ન) જેવું દેખાય છે.

૨. છોડની વૃદ્ધિ અટકી જવી:

 રોગગ્રસ્ત છોડનો વિકાસ અટકી જાય છે. આવા છોડ કદમાં નાના અને નબળા રહે છે.

૩. પાંદડા જાડા થવા અને આકાર બદલાવો: 

રોગના કારણે પાંદડા જાડા અને કરચલીવાળા થઈ જાય છે. પાંદડાનો કુદરતી આકાર પણ બદલાઈ શકે છે.

૪. ફૂલ અને શીંગો પર અસર:

 જો પાક પર ફૂલ આવવાની કે શીંગો બેસવાની અવસ્થામાં રોગ લાગુ પડે, તો ફૂલો ખરવા લાગે છે અને શીંગો ઓછી બેસે છે. જે શીંગો બેસે છે તે નાની અને ઓછું વજન ધરાવતી હોય છે.

૫. ઉત્પાદનમાં ઘટાડો: 

આ રોગના ગંભીર હુમલાથી પાકનું ઉત્પાદન 50-100% સુધી ઘટી શકે છે.

સફેદ માખી ઓળખ:

છોડના પાંદડાની નીચે સફેદ રંગના ઝીણા કીટકો સફેદ માખી હોય છે. છોડમાં પાંદડા પીળા પડવા લાગે છે અને છોડ નબળો પડી જાય છે. છોડ પર (મધિયા)જેવો ચીકણો પદાર્થ દેખાય છે, જેના પર કાળી ફૂગ થાય છે. આનાથી પાંદડા કાળા થઈ જાય છે અને છોડનો વિકાસ અટકી જાય છે.

સફેદ માખી કઈ રીતે વાયરસ ફેલાવે છે.

૧. વાયરસનું શોષણ: જ્યારે કોઈ તંદુરસ્ત સફેદ માખી પીળો મોઝેક વાયરસથી સંક્રમિત છોડ પર બેસે છે અને તેનો રસ ચૂસે છે, ત્યારે વાયરસ માખીના શરીરમાં પ્રવેશે છે.

૨. વાયરસનો ફેલાવો :  આ વાયરસ ધરાવતી માખી જ્યારે બીજા કોઈ તંદુરસ્ત છોડ પર બેસીને તેનો રસ ચૂસવાનું શરૂ કરે છે, ત્યારે વાયરસ તે છોડમાં દાખલ થાય છે.

૩. રોગનો વિકાસ: એકવાર વાયરસ તંદુરસ્ત છોડમાં દાખલ થયા પછી, તે છોડના કોષોમાં વૃદ્ધિ પામે છે અને તેના લક્ષણો દેખાવાનું શરૂ થાય છે, જેમ કે પાંદડા પર પીળા ડાઘા પડવા, છોડની વૃદ્ધિ અટકી જવી વગેરે.

આમ, સફેદ માખી વાયરસના વાહક  તરીકે કામ કરે છે. તે એક ખેતરમાંથી બીજા ખેતરમાં પણ વાયરસને ફેલાવી શકે છે. તેથી, આ વાયરસને નિયંત્રિત કરવા માટે સીધા વાયરસ પર પગલાં લેવાને બદલે, તેના વાહક- સફેદ માખીનું નિયંત્રણ કરવું સૌથી વધુ જરૂરી છે.

🌿🌿🌿🌿નિયંત્રણના ઉપાયો:🌿🌿🌿🌿

આ રોગનો ફેલાવો સફેદ માખી (Whitefly) દ્વારા થાય છે, તેથી વાયરસને સીધો નિયંત્રિત કરવો શક્ય નથી. તેના માટે સફેદ માખીનું નિયંત્રણ કરવું જ મુખ્ય ઉપાય છે.

⭐વાયરસ અને સફેદ માખીનું નિયંત્રણ :⭐

💚વૈજ્ઞાનિક પ્રાકૃતિક રીતે (Scientific Natural Farming): 💚

👉 રોગમુક્ત અને રોગપ્રતિકારક જાતોનો ઉપયોગ:

વાવણી માટે હંમેશા રોગમુક્ત અને વાયરસ સામે પ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતી જાતો પસંદ કરો. કૃષિ યુનિવર્સિટીઓ દ્વારા વિકસિત આવી જાતોનો ઉપયોગ કરવાથી રોગનું જોખમ ઘટે છે.

મગ જાતો (Varieties):

ગુજરાત મગ 4 (GM 4)

ગુજરાત મગ 5 (GAM 5): આ જાત યલો મોઝેક વાયરસ સામે ઉચ્ચ પ્રતિકારક શક્તિ ધરાવે છે.

ગુજરાત મગ 6 (GM 6)

ગુજરાત મગ 7 (GM 7)

ગુજરાત આણંદ મગ 8 (GAM 8): આ જાત મધ્ય ગુજરાત માટે યલો મોઝેક વાયરસ સામે પ્રતિરોધક છે.

ગુજરાત મગ 10 (GM 10)

મગ વાવણીનો સમય (Sowing Time):

ખરીફ પાક: જુલાઈ મહિનાની શરૂઆતથી 15 જુલાઈ સુધી.ઉનાળુ પાક: ફેબ્રુઆરીના બીજા પખવાડિયાથી માર્ચના પ્રથમ પખવાડિયા સુધી.

અડદ જાતો (Varieties):

ટી 9 (T-9)

ગુજરાત અડદ 1 (GU 1)

ગુજરાત અડદ 2 (GU 2)

ગુજરાત અડદ 4 (GU 4): આ જાત પણ યલો મોઝેક વાયરસ (YMV) સામે પ્રતિરોધક છે.

અડદ વાવણીનો સમય (Sowing Time):

ખરીફ પાક: જુલાઈ મહિનાની શરૂઆતથી 15 જુલાઈ સુધી. ઉનાળુ પાક: ઉનાળુ અડદનું વાવેતર દરિયાકાંઠાના નજીકના વિસ્તારોમાં થાય છે જ્યાં થોડું નીચું તાપમાન જળવાઈ રહે છે.

👉 રોગગ્રસ્ત છોડને દૂર કરવા (Roguing):*

 ખેતરમાં જો કોઈ છોડ પર પીળાશના લક્ષણો દેખાય તો તેને તરત જ ઉખાડીને ખેતરથી દૂર બાળી નાખવો જોઈએ. આનાથી વાયરસ અન્ય તંદુરસ્ત છોડમાં ફેલાતો અટકે છે.

👉પીળી ચીકણી ટ્રેપ (Yellow Sticky Traps):

ખેતરમાં વાયરસ ફેલાવતી સફેદ માખીને પકડવા માટે પીળી ચીકણી જાળ લગાવવી ખૂબ અસરકારક છે. આ જાળ માખીઓને આકર્ષીને ચોંટાડી દે છે.

 👉આંતરપાક (Intercropping):

મગ અથવા અડદના પાક સાથે જુવાર, બાજરી, અથવા મકાઈ જેવા પાકનું વાવેતર કરવાથી સફેદ માખીનો ઉપદ્રવ ઓછો થાય છે.

 👉ખેતરની સ્વચ્છતા:

ખેતર અને આસપાસના વિસ્તારમાં નીંદણ (weeds) દૂર રાખવું, કારણ કે નીંદણ પણ સફેદ માખી માટે આશ્રયસ્થાન બની શકે છે.

👉યોગ્ય વાવણીનો સમય:

પાકના વાવેતરનો સમય એ રીતે પસંદ કરવો જેથી સફેદ માખીના ઉપદ્રવનો સમય ટાળી શકાય.

👉બીજા માવજતમાં બીજામૃતનો ઉપયોગ

👉નિમાસ્ત્ર, બ્રહ્માસ્ત્ર અને દસપાન અર્ક ઉપયોગ

👉આંકડાનો અર્ક: આંકડાના પાનનો રસ કાઢીને પાણીમાં ભેળવીને છંટકાવ કરવાથી પણ સફેદ માખીનું નિયંત્રણ કરી શકાય છે.

👉વેરટીસીલિયમ લેકેની (Verticillium lecanii): આ એક ફાયદાકારક ફૂગ છે જે સફેદ માખીના શરીર પર ચોંટીને તેને મારી નાખે છે. આ ફૂગનું દ્રાવણ બજારમાં મળે છે અને તેનો છંટકાવ કરી શકાય છે.

👉પરભક્ષી કીટકો (Predatory Insects):

લેડીબગ બીટલ (Ladybug Beetle) અને ગ્રીન લેસવિંગ (Green Lacewing) જેવી જીવાતો સફેદ માખીના બચ્ચાં અને ઈંડાને ખાઈ જાય છે, જેનાથી કુદરતી રીતે તેનું નિયંત્રણ થાય છે

આ તમામ ઉપાયોને એકસાથે અપનાવીને પીળો મોઝેક વાયરસના નુકસાનને મોટા પ્રમાણમાં ઘટાડી શકાય છે.

♥️રાસાયણિક રીતે♥️ 📌

 ♦️બીજને વાવણી પહેલાં દવા આપવી (Seed Treatment): વાવણી કરતા પહેલા બીજને ઈમિડાક્લોપ્રિડ (Imidacloprid) અથવા થાઈમેથોક્સામ (Thiamethoxam) જેવી દવાઓનો પટ આપો. આનાથી શરૂઆતના દિવસોમાં છોડને સફેદ માખીના હુમલાથી રક્ષણ મળે છે.

 ♦️જંતુનાશક દવાઓનો છંટકાવ: પાકમાં સફેદ માખી દેખાય કે તરત જ જંતુનાશક દવાઓનો છંટકાવ કરવો જોઈએ. આ માટે ઈમિડાક્લોપ્રિડ (Imidacloprid), ડાયમિથોએટ (Dimethoate), અથવા એસીટામિપ્રિડ (Acetamiprid) જેવી દવાઓનો છંટકાવ કરી શકાય છે. 

🔴દવાઓની માત્રા અને છંટકાવનું પ્રમાણ🔴

1. ઈમિડાક્લોપ્રિડ (Imidacloprid) 17.8% SL

પ્રમાણ: 10 લીટર પાણીમાં 5 થી 7 મિલી દવા ભેળવીને છંટકાવ કરવો.

ઉપયોગ: બીજને પટ આપવા માટે પણ આ દવાનો ઉપયોગ થાય છે, જે શરૂઆતના તબક્કામાં સફેદ માખી સામે રક્ષણ આપે છે.

2. ડાયમિથોએટ (Dimethoate) 30% EC

પ્રમાણ: 10 લીટર પાણીમાં 10 મિલી દવા ભેળવીને છંટકાવ કરવો.

ઉપયોગ: આ દવા સફેદ માખી ઉપરાંત અન્ય ચૂસિયા જીવાતો સામે પણ અસરકારક છે.

3. એસીટામિપ્રિડ (Acetamiprid) 20% SP

પ્રમાણ: 10 લીટર પાણીમાં 4 થી 5 ગ્રામ દવા ભેળવીને છંટકાવ કરવો.

ઉપયોગ: આ દવા પાવડર સ્વરૂપમાં આવે છે અને તે જંતુઓની ચેતાતંત્ર પર અસર કરે છે.

 આ દવાઓનું પ્રમાણ કંપની અને ફોર્મ્યુલેશન પ્રમાણે અલગ હોઈ શકે છે. તેથી, દવા ખરીદતી વખતે તેના પેકેટ પર આપેલી સૂચનાઓનું પાલન કરવું હિતાવહ છે.

રોગને નિયંત્રિત કરવા માટે બિયારણ પંસદગી, બીજ માવજત, ખેતરની ચોખ્ખાઈ, મિશ્ર પાક વગેરે કાળજી રાખવા જોઈએ.